5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin (m) bendine göre, “deney hayvanı” şu şekilde tanımlanmıştır: “Deneyde kullanılan ya da kullanılacak olan hayvan”. Tanımdan da anlaşılacağı üzere, neredeyse tüm hayvanlar deneylerde kullanılabilmekte, bu konuda büyük bir muğlaklık söz konusudur.

Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmeliğin, “Evcil türlerden başıboş ve yırtıcı hayvanlar” başlığı altında düzenlenen 18. maddesinin 1. fıkrasında “Kedi, köpek ve benzeri evcil türlerden başıboş ve yırtıcı olanları prosedürlerde kullanılamaz” denilse de ülkemizde sokaklarda yaşayan ve belediye geçici hayvan bakımevlerinde bulunmakta olan kedi ve köpeklerin deneyler için araştırmalara tedarik edildikleri, kullanıldıkları bilinen bir gerçekliktir.

Keza yönetmeliğin aynı maddesinin 2. fıkrası da bu gerçekliği destekler nitelikte bir kanunî istisna getirmektedir: Hayvanların sağlık ve refahı için önemli bir ihtiyaç duyulması ya da çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi bir tehlike olması hâlinde ya da yürütülecek araştırmanın/deneyin sadece sokak hayvanlarının kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçe sunulması durumda, sokak hayvanları çeşitli deneyler için üniversiteler, enstitüler veya deney merkezleri tarafından kullanılabilmektedir.

Aynı istisna, Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmeliğin 11. maddesinin (c) bendinde de yer almaktadır.

Ne yazık ki yasal metinlerimizde, sokakta özgür yaşayan ya da barınak/bakımevlerindeki hayvanların deneylerde kullanılmasına kati bir yasak getirilmediğinden, bu hayvanların denek olması şu an için yasaldır.

Örnek verecek olursak 2011 yılında, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Anabilim Dalı’nda bir doktor, tıpta uzmanlık tezinde, belediye bakımevinden tedarik edilen köpekleri deneyde kullanmıştır: 3-6 yaş arasında 10 erkek köpek genel anesteziye alınmış ve sonrasında omurgalarına implant yerleştirilip sakat halde 6 ay gözlemlendikten sonra iğne ile öldürülmüştür. Köpeklerin alındığı kaynağın Kayseri Büyükşehir Belediyesi Bakımevi olduğu, Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) üzerinden yapılan yazışmalar neticesinde Rektörlük tarafından doğrulanmıştır.

Sokakta ya da barınakta yaşayan hayvanların yasal temsilcisi Valilikler; bakmak, tedavi etmek ve korumakla yükümlü olan kurumlar ise yerel yönetimlerdir.

Yerel yönetimlerin, kendilerine ait bakımevi, barınak ve rehabilitasyon merkezlerinden, talep edildiğinde resmi ve özel kurumlara denek olmak üzere hayvan temin etme zorunluluğu yoktur, bu tip bir uygulama Belediye inisiyatifindedir.

Dolayısıyla, korumakla yükümlü olunan hayvanların hiçbir şekilde denek olarak laboratuvarlara verilmeyeceğini, bir “hayvan haklarına saygı ilkesi” olarak benimseyerek bu yöndeki bir kararın Belediye Meclisi’nden çıkartılması, Türkiye’de bir ilk ve diğer tüm yerel yönetimlere örnek olacaktır.