Hayvanlar üzerinde yapılan bilimsel ve deneysel çalışmalarla ilgili kanun-yönetmelik gibi yasal düzenlemesi olan her ülkede, deneyleri ve deney yapan kurumları denetleyen bir üst kurul vardır. Bu kurullar, o ülkede hayvan deneyleri konusunun bağlı olduğu bakanlığın bünyesindedir.

Deney yapan kamu ya da özel kuruluşlarda da bu kurulun küçük bir benzeri bulunur ve kurumun kendi içinde yaptığı deneysel çalışmaları denetler. Bu yerel kurulların hepsi, bakanlığa bağlı olan üst kurul tarafından denetlenir ve onaylanır.

Ülkemizdeki bu üst kurul, Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu, yani HADMEK’tir. Deney yapan özel ya da kamu kuruluşlarındaki kurullar ise: Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu, yani HADYEK.

HADMEK

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK), 3 ayda bir Bakanlık başkanlığında toplanan 21 kişilik kuruldur. Hayvan deneyleriyle ilgili ülkemizdeki en yetkili mercidir.

Görevleri:
✓ Deneylerde hayvanlarının kullanılmasına dair etik ilkeleri belirlemek
✓ Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulları’nın yönergelerini onaylamak/feshetmek, bunları denetleyerek yıllık raporları değerlendirmek
✓ Tüm kurum ve kuruluşlardaki yerel etik kurulları ve laboratuvarlardaki koşulları ilgili yönetmeliğe göre denetlemek
✓ Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak deneylerde hayvanı kullanılmasını engellemek
✓ Yerel etik kurullardaki tüm personelin eğitimiyle ilgili programları belirlemek
✓ Eğitim programları düzenlemek
✓ Ülke çapında deneylerde kullanılan hayvanlarla ilgili yıllık istatistik bilgileri toplamak

HADMEK KİMLERDEN OLUŞUR?

▪ Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü (daimi üye)
▪ Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdür Yardımcısı (daimi üye)
▪ Doğa Koruma ve Milli Parklar Daire Başkanı (daimi üye)
▪ Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürü (daimi üye)
▪ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliğinden bir üye (daimi üye)
▪ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan üç temsilci
▪ Sağlık Bakanlığı’ndan üç temsilci
▪ Veteriner Fakültelerinden üç öğretim üyesi
▪ Tıp Fakültelerinden üç öğretim üyesi
▪ Türk Tabipleri Birliği’nden bir temsilci
▪ Türk Veteriner Hekimleri Birliği’nden bir temsilci
▪ TÜBİTAK’tan bir Veteriner Hekim Temsilci
▪ Hayvanları Korumaya Yönelik Sivil Toplum Örgütlerinden bir üye

Bakanlık bürokratları, HADMEK’in daimi üyeleridir ve daimi üyeler dışındaki üyelerin görev süresi 4 yıldır. Görüldüğü gibi 21 kişilik bu kurulda; 12 kişi Bakanlık ve ona bağlı kuruluşları, 6 kişi tıp ve veteriner fakültelerini, 2 kişi meslek örgütlerini ve 1 kişi de hayvanları temsilen yer almalıdır ancak HADMEK kurulduğundan bu yana, kurulda hayvan lehine yer alması gereken temsilciler deneyin uygulayıcısı olan kişiler arasından seçilmektedir.

HADYEK

Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK), “deney hayvanı ünitesi” olan resmî ve özel kurumlarda bulunması gereken, iç denetimle görevlendirilmiş kuruldur. Kendine ait bir “yönerge” oluşturur ve yönergesi HADMEK tarafından onaylandıktan sonra faaliyete başlar. Tüm faaliyetleri HADMEK tarafından denetlenir. Kurul, ayda en az bir defa toplanır. Deneylerde kullanılan hayvanlarla ilgili her türlü bilgi, form ve kayıt, sorumlu veteriner hekim tarafından tutulur ve bu kayıtların 5 yıl süreyle saklanması zorunludur.

Görevleri:
✓ HADMEK’in belirlediği etik ilkeler çerçevesinde kendi yönergesini hazırlamak
✓ Deney protokollerini onaylamak ya da gerekçeli olarak reddetmek
✓ Kurum içinde 3R ilkesine uyulup uyulmadığını denetlemek ve gerekli düzenlemeleri yapmak
✓ Alternatif yöntemlerin geliştirilmesine katkıda bulunacak araştırmaları teşvik etmek
✓ Onayladığı deney protokollerine uyulmasını sağlamak ve gerektiğinde çalışmayı sonlandırmak
✓ Personelin eğitimine yönelik çalışmalar yapmak ve gerektiğinde en az 30 gün önceden bildirmek suretiyle sertifika programları düzenlemek ve sertifika alanları da HADMEK’e bildirmek
✓ Deney hayvanlarının üretim, barındırma ve nakil şartlarını ve laboratuvar ortamını etik yönden değerlendirmek
✓ Deney hayvanı kullanımıyla ilgili olarak yıllık istatistik raporları tutarak bunları HADMEK’e bildirmek
✓ 5199 çerçevesinde, deney hayvanlarının kayıt altına alınmasını sağlamak
✓ Deneylerde kullanılan hayvanların, prosedür sonrası sahiplendirilmesi ya da çiftçilik sistemine dahil edilmesi hakkında karar vermek

HADYEK KİMLERDEN OLUŞUR?

En az 5, en çok 21 kişiden oluşur. Üyeleri, yüksek öğretim kurumlarında rektör, özel kurum ve kuruluşlarda ise en üst düzeydeki yönetici onayıyla atanır. Üyelerin görev süresi 4 yıldır, görev süresi dolan üye yeniden atanabilir.

▪ Deney Hayvanı Kullanım Sertifikasına sahip ve hayvan deneyleri konusunda en az 1 yıl deneyimli bir veteriner hekim,
▪ kurum içinde deney hayvanları ile çalışma yapan birimlerden bir temsilci,
▪ kuruluş ile herhangi bir ilişkisi olmayan-kendi ve 1. dereceden yakını hayvanlar üzerinde deneysel çalışma yapmayan bir T.C. vatandaşı,
▪ kuruluş ile herhangi bir ilişkisi olmayan sivil toplum örgütü üyesi bir T.C. vatandaşı